Гомельскі дзяржаўны
універсітэт імя Ф.Скарыны
Філалагічны факультэт
Кафедра беларускай мовы
Безэквівалентная лексіка польскай мовы
Курсавая работа
Выканаўца:
Студэнтка групы БФ-31 ______________________ Пруднікава М.В.
Навуковы кіраўнік: ______________________ Серыкаў Р.Ул.
Рэферат
Курсавая работа змяшчае 26 старонак, 11 крыніц.
Ключавыя словы: кампаратывістыка(параўнальнае мовазнаўства), безэквівалентная лексіка, беларускія словазлучэнні, польскамоўныя аднакампанентныя адпаведнікі, лексічныя лакуны, словаўтварэнне, афіксы, тэматычная класіфікацыя.
Абект даследавання: польскія безэквівалентныя адзінкі і іх беларускамоўныя адпаведнікі.
Прадмет даследавання: безэквівалентная лексіка.
Метады даследавання: дэскрыптыўна-аналітычны, параўнальна-гістарычны, герменетыўны.
Мэта курсавой работы: вывучэнне прыроды такой зявы, як лексічная безэквівалентнасць.
Задачы курсавой работы:
-разгледзіць прычыны ўзнікнення безэквівалентных адзінак і само паняцце безэквівалентная лексіка ;
-раскласіфікаваць сабраны матэрял у адпаведнасці з прычынай узнікнення;
зрабіць назіранні над спосабам выражэння семантыкі ў польскіх безэквівалентных адзінак і іх беларускамоўных адпаведніках.
Вывады:
Такім чынам,намі былі даследаваны этапы развіцця безэквівалентнай лексікі, яе значэнне ў вывучэнні моў, таксама былі зазначаны важнейшыя працы навукоўцаў, што займаюцца даследаваннямі ў гэтай сферы,былі выдзелены асноўныя прычыны ўзнікнення безэквівалентнай лексікі.
Змест
Уводзіны
. Лексічная безэквівалентнасць і сумежныя моўныя зявы
. Прычыны ўзнікнення лексічнай безэквівалентнасці
. Спосабы выражэння лексічнага значэння аднакампанентных польскамоўных адзінак беларускамоўнымі адпаведнікамі
. Словаўтваральныя сродкі польскай безэквівалентнай лексікі, параўнанне з беларускай мовай
. Тэматычная класіфікацыя безэквівалентнай лексікі
Заключэнне
Спіс выкарыстаных крыніц
Уводзіны
Мова - гэта зява шматбаковая і складаная. Для разумення ўсіх правіл, асаблівасцяў яе станаўлення і ўдасканалення, разумення яе функцыянальных аспектаў для ўсяго гэтага існуюць шматлікія асобныя навукі, раздзелы мовазнаўства. Кожны з іх, вывучаючы даследуючы свой бок мовы, у сукупнасці з астатнімі дае цэласнае ўяўленне аб карціне мовы. Яны, нібы дзіцячая цацка, у якой шляхам складання асобных кавалкаў атрымоўваецца поўная карціна. А даследваннем мовы ва ўзаемадзеянні яе з іншымі навуковымі сферамі прысвечаны такія дысцыпліны, як, напрыклад, сацыялінгвістыка. У ёй сутыкаюцца інтарэсы дзвюх навук, сацыялогіі (навукі аб грамадстве) і лінгвістыкі (навукі аб мове). Альбо, напрыклад, яшчэ, існуе такая дысцыпліна, як параўнальнае мовазнаўства. Навукоўцы, што працуюць у яе галіне, паглыбляюць веды аб мове і яе магчымасцях, яны займаюцца вывучэннем вельмі важных, актуальных і прынцыповых па свайму значэнню пытанняў. Паводле азначэння навука гэта прадстаўляе раздзел мовазнаўства, які абапіраючыся на законы развіцця мовы, праводзіць сістэмнае параўнанне фактаў розных моў у сінхронным і дыяхронным плане. Паводле вывадаў некаторых даследчыкаў першыя ўзоры параўнальнага метаду былі вядомы ўжо ў Старажытнай Індыі, у IV-III ст. да н.э. Але ў тыя часы кожная мова вывучалася і апісвалася з аднаго боку, як ізаляваная, асобная з'ява, з другога як з'ява нязменная, пастаянная. Асобныя назіранні над падабенствам шэрага моў вядомы яшчэ да XIX ст. Ім спрыяла вялікая фактаграфічная база (двухмоўныя і шматмоўныя перакладныя слоўнікі, веданне вучонымі розных замежных моў). Пачынальнікам жа параўнальна-гістарычнага метаду ў Еўропе лічыцца М.В.Ламаносаў. У пачатку XIX ст. са з'яўленнем параўнальна-гістарычнага мовазнаўства, было адкрыта, што ўсе натуральныя мовы знаходзяцца ў рознай ступені роднасці, як і іх носьбіты - людзі, ствараюць роднасныя сем'і, і што ўсе мовы з цягам часу мяняюцца: яны ці развіваюцца, удасканальваюцца, ці разам са сваімі носьбітамі, занепадаюць, а то і знікаюць, паміраюць. Далей, сярод імёнаў навукоўцаў, што займаліся праўнальна-гістарычнымі даследваннямі, трэба назваць нямецкага вучонага Франца Бапа, дацкага - Расмуса-Хрысціяна Расла, рускага - Хрыстафора Вастокава [1, 45], працы якога, дарэчы, сталі прыкладнымі, узорнымі паводле выкарыстання ў іх праўнальна-гістарчынага метаду. Вастокаў шляхам супастаўлення даказаў не толькі роднасць славянскіх моў, але і адкрыў некаторыя фанетычныя заканамернасці ў іх развіцці. XIX ст. падаравала свету цэлую плеяду кампаратывістаў (вучоных, што займаюцца параўнальна-супастаўляльным мовазнаўствам), у першую чаргу такіх як I.I.Сразнеўскі, Ф.І.Буслаеў, А.А.Патабня, Ф.Ф.Фартунатаў, І.А.Бадуэн дэ Куртэнэ, А.А.Шахматаў, Я.Ф.Карскі. [1, 17] Сярод замежных вучоных гэтага часу трэба вызначыць такіх як А.Шлейхер, Ф.Міклашыч, Ф. дэ Сасюр, А. Мее. Гэтыя навукоўцы, выкарыстоўваючы параўнальна-гістарычны метад, займаліся даследваннем самых розных моўных сфер. Так, некаторыя працы Патабні прысвечаны гістарычнай фанетыцы рускай і ўкраінскай моў, а ў Б. дэ Куртэнэ ёсць, напрыклад, такое даследванне "Польский язык в сравнении с русским и древне-церковно славянским. Б. дэ Куртэнэ разам са сваімі паслядоўнікамі М.В. Крушэскім і В.А.Багародзіцкім займаўся супастаўляльным вывучэннем фанетычных і марфалагічных структур роднасных моў, у першую чаргу славянскіх. Што тычыцца прац замежных даследчакаў, то тут можна назваць Параўнальна-лінгвістычныя даследванні, Марфалогію царкоўнаславянскай мовы А.Шлейхера, Параўнальную граматыку славянскіх моў, Этымалагічны слоўнік славянскіх моў Міклашыча, Гістарычнае і агульнае мовазнааўства, Параўнальны метад у гістарычным мовазнаўствеі інш. [1, 50]. Гістарычныя даследванні моў спрыялі ўзнікненню думкі пра тое, што ў аснове індаеўрапейскіх моў ляжала адзіная прамова, якая пасля знікла. Яе рэканструкцыя - адна з задач параўнальна-гістарычнага мовазнаўства, а гэта прывяло да стварэння генеалагічнай класіфікацыі моў. Спецыфічныя законы прыводзяць да нераўнамернага развіцця розных моў, іх фанетыкі, граматыкі і іншых унутраных зяў. Так, за апошнія стагоддзі ў беларускай мове адбылося значна больш змен чым, як сцвярджаюць даследчыкі, у мовах-суседках. У межах параўнальна-гістарычнага мовазнаўства створаны гістарычныя граматыкі практычна ўсіх пісьмовых моў, шматлікія гістарычныя і этымалагічныя слоўнікі. Аднаўленне многіх моўных форм і ўстанаўленне факту іх роднасці ў розных мовах значна пашырыла далягляды нашых ўяўленняў пра матэрыяльную і духоўную культуру далёкага мінулага, асабліва пра тыя часы, калі яшчэ не існавала пісьменства, пра рассяленне агульных продкаў розных народаў, якія зараз з'яўляюцца самастойнымі. Сёння з дапамогай гістарычна-параўнальнага мовазнаўства дэталізуюцца і ўдакладняюцца шматлікія факты фанетычных, марфалагічных, сінтаксічных, лексічных, семантычных, міжмоўных сувязей, а таксама значна пашыраецца кола моў, паміж якімі ўстанаўліваюцца роднасныя, хоць і далёкія сувязі. Вынікі параўнальна-гістарычнага даследавання моў выкарыстоўваюцца ў іншых навуковых дьісцыплінах (этнаграфіі, гісторыі, археалогіі і інш.) для вырашэння пытанняў пра паходжанне, рассяленне, міграцыю народаў, розныя перыяды іх развіцця, пра іх культуру і кантакты паміж імі ў мінулым, род іх заняткаў і светаўспрыманне.
Сярод розных даследаванняў параўнальна-гістарычнай граматыкі немалаважнае значэнне займае разгляд пытанняў лексікалогіі, у прыватнасці, безэквівалентнай лексікі. I паколькі тэма гэтай працы гучыць як Безэквівалентная лексіка польскай мовы, у ёй мы зоймемся вывучэннем прыроды такой цікавай з'явы, як лексічная безэквівалентнасць. Для дасягнення гэтай мэты намі вырашаліся наступныя задачы:
. Разгледжаны прычыны ўзнікнення безэквівалентных адзінак і само паняцце "безэквівалентная лексіка".
- Раскласіфікаваны сабраны матэр'ял у адпаведнасці з прычынай узнікнення.
- Зроблены назіранні над спосабам выражэння семантыкі ў польскіх безэквівалентных адзінках і іх беларускамоўных адпаведніках.
У якасці крыніцы даследвання намі быў выкарыстаны Podręczny słownik polsko-rosyjski, адкуль мы ўзялі амаль чатыры сотні слоў, якія адносяцца да безэквівалентных. У сваіх назіраннях мы абапіраліся менавіта на гэтыя словы.
Аспекты даследванняў параўнальнага мовазнаўства ў лінгвістыцы сучаснай распрацаваны даволі добра. Тут можна назваць шмат прозвішчаў вядомых навукоўцаў, гэта і Анічэнка У.В., Станкевіч А.А., Шкраба І.Р., Краснова А.М., але па некаторых праблемах застаюцца літаральна чыстыя старонкі. Так, напрыклад, параўнальна-гістарычнае мовазнаўства, напэўна, амаль што не кранулася супастаўлення лексікі беларускай мовы і польскай, у прыватнасці, з'явы лексічнай безэквівалентнасці. У той час як узаемасувязі і параўнанне ў гэтай сферы рускай і беларускай моў даследаваны больш падрабязна. Хаця, некаторымі лінгвістамі, зазначае Шкраба, і робяцца высновы накшталт таго, што і ў параўнанні беларускай мовы з рускай шмат недаследаваных аспектаў.
1. Лексічная безэквівалентнасць і сумежныя моўныя з'явы
У гэтай частцы мы разгледзелі значэнні наступных тэрмінаў - безэквівалентная лексіка, лексічныя лакуны, рэаліі выпадковыя лакуны, а таксама вызначылі статус безэквівалентнай лексікі. Лексічная безэквівалентнасць уяўляе найбольш яркі выпадак адрозненняў двух лексічных сістэм. Для чалавека, які валодае толькі адной мовай, не існуе праблемы недастатковасці лексічных сродкаў. Любы прадмет, прымету, дзеянне, характэрныя для культуры народа, ён адлюстроўвае ў слове альбо фразеалагізме. Становішча мяняецца пры пераключэнні з адной мовы на іншую, калі мысленне сродкамі адной мовы аказвае ўплыў на сродкі іншай мовы. I звычайна з'ява лексічнай безэквівалентнасці для носьбітаў моў застаецца незаўважнай, бо псіхалагічна чалавек настроены знаходзіць слову адной мовы менавіта аднаслоўны, а не поліслоўны эквівалент у другой мове. 3 праблемамі ў працэсе зносін чалавек, як ужо казалася, толькі тады і сутыкаецца, калі перакладае з адной мовы на іншую і не можа знайсці ў ёй слова, што поўнасцю адпавядала б яму сваім значэннем. Такім чынам, дадзім дакладнае азначэнне гэтай з'яве.
Безэквівалентная лексіка - гэта словы альбо ўстойлівыя словазлучэнні адной мовы, якія не маюць эквівалентаў сярод лексічных сродкаў іншай мовы. Альбо існуе яшчэ адно азначэнне паводле артыкула I. Р. Шкрабы: безэквівалентнае слова - гэта аднакаранёвае слова, якое не мае аднаслоўнага семантычнага адпаведніка хаця б да аднаго са сваіх значэнняў у іншамоўным дачыненні. [10, 70] Далей, для дакладнага ўсведамлення значэння гэтага тэрміна трэба зазначыць наступнае: тэрмін безэквівалентная лексіка значна шырэйшы, чым гэта падаецца пры першым з ім азнаямленні. Ён, напрыклад, уключае ў сябе такія паняцці, як лексічныя лакуны, рэаліі, выпадковыя лакуны, лакаізмы. Некаторыя з гэтых тэрмінаў іншымі даследчыкамі ўжываюцца адзін замест другога або побач, як сінонімы. Але ж, нягледзячы на такое змяшэнне (здаецца, што яно не з'яўляецца для лінгвістаў прынцыповым), на наш погляд трэба зрабіць удакладненні.
У тэрмін лакуна рознымі лінгвістамі ўкладваецца не заўсёды адзін і той жа сэнс. Так Ж.П.Віне і Ж.Дарбільне (адны з першых, хто ўжыў тэрмін "лакуна") пісалі аб тым, што заўсёды ёсць прабел, калі азначаемае ў зыходнай мове не знаходзіць звыклага азначальнага ў мове, на якую робіцца пераклад. Ю.С.Сцяпанаў заўважыў, што параўнальнае апісанне нормы двух моў выяўляе ў кожнай з іх слоўнікавыя прабелы, "белыя плямы на семантычнай карце мовы", лакуны, не заўважальныя для чалавека, які валодае адной мовай. Лакуны ен яшчэ назваў антысловамі. Блізкія да такога разумення лакун вядомыя лінгвісты У.Г.Ганк, В.А.Мураўёў, Л.А.Лявонава, Й.Філігец, падобныя выпадкі называлі пустымі месцамі. Л.С.Бархудараў таксама вьлучае выпадкі лакун. Ён мае на ўвазе тыя адзінкі слоўніка мовы, якім па нейкіх прычынах (не заўсёды зразумелых) няма адпаведнікаў у лексічным складзе (у выглядзе слова ці ўстойлівага словазлучэння) ў іншай мове, і рэаліі - словы, што абазначаюць прадметы, паняцці і сітуацыі, якія не існуюць у практычным вопыце людзей з іншай мовай зносін. Некаторыя вучоныя звязваюць разуменне лакун у першую чаргу з асаблівасцямі культуры народа. Так, рускі мовавед І.Т.Рэўзін, спасылаючыся на А.Мальблана, адзначае выпадкі, калі сітуацыі, звычайныя для культуры аднаго народа, не назіраюцца ў іншай культуры. Менавіта ў такіх выпадках Мальблан піша аб прабелах. Культаралагічнага напрамку ў аналізе лакун прытрымліваюцца і іншыя вучоныя.
Як сцвярджае вядомы даследчык І.С.Роўда, самі лакуны даследваць не магчыма, паколькі гэта прабелы, пустоты. Таму даследуюцца сродкі, што кампенсуюць, запаўняюць лакуны - запаўняльнікі лексічных лакун, структурны дыяпазон якіх пачынаецца ад прыназоўнікавых спалучэнняў
Bezprzesadny - без забабонаў
Bezwartościowy - не варты
Bezwonny - без паху
Bezsłoneczny - не сонечны
Bezpretensjonalny - без прэтэнзі
Bezprocesowy - без судовага разбору
Bezzarobkowy - без заробку
да складаных канструкцый:
Dawca - той, хто дае што-небудзь
Bezdzidziczny -той, хто не мае спадчыннікаў
Bezwyznaniówiec - чалавек, які не належыць ні да якога вера вызнання
Bezzagonowy -чалавек, які не мае прысядзібнага ўчастку
Ampla -лямпа, якая вісіць
Środowy -тое, што адбываецца па серадах
Grochowiny - сцябліны гароха пасля збору ўраджаю.
Фонам вывучэння, заўважае Роўда, запаўняльнікаў лакун адной мовы пастаянна з'яўляюцца іх аднакампанентныя эквіваленты другой мовы, якія ўяўляюць сабой зыходны матэрыял супастаўлення, без якога лексічныя лакуны і сродкі іх кампенсацыі застаюцца незаўважнымі. Такім чынам, у цэнтры нашага даследвання становяцца своеасаблівыя міжмоўныя пары: Слова - запаўняльнік лакуны, альбо іх можна назваць па-іншаму: моналексема - полілексемны адпаведнік. Трэба зазначыць, што такія пары сустракаюцца ў любых супастаўляемых мовах, аднак найбольш выразна яны акрэсліваюць адрозненні блізкароднасных моў, дзе адсотак агульнага, падобнага дастаткова высокі. Калі ж моўныя сістэмы маюць значна больш генетычных, структурна-семантычных разыходжанняў, то нават факт наяўнасці лексічнай безэквівалентнасці некалькі "затушоўваецца" многімі іншымі адрозненнямі.
У канцы гэтай часткі заўважым, што даследванне слоў і адпаведных ім сродкаў кампенсацыі разглядаецца лінгвістамі як надзвычай перспектыўнае і актуальнае, бо пры гэтым асабліва ярка высвечваюцца семантычныя і структурныя асаблівасці моў. Актуальнасць даследавання абумоўліваецца і сувяззю яго з тэорыяй і практыкай перакладу. Бо адна з задач тэорыі перакладу - выявіць адпаведнасці і разыходжанні паміж мовамі, але гэта ж задача датычыцца і лінгвістыкі.
. Прычыны ўзнікнення лексічнай безэквівалентнасці
лексіка безэквівалентнасць значэння польскамоўный
У папярэдняй частцы мы вызначылі, што разумеецца пад паняццем безэквівалентнай лексікі і якія існуюць паралельныя гэтаму паняццю моўныя з'явы. Для таго, каб у далейшым зрабіць правільныя назіранні над спосабам выражэння ў безэквівалентных словах семантыкі і правесці правільную класіфікацыю сабранага матэрыялу ў адпаведнасці з прычынай ўзнікнення і для апісання гэтага матэрыялу, трэба выдзеліць прычыны, якімі абумоўлена ўзнікненне дадзенай лексікі. А прычыны гэтыя самыя розныя.
Як вядома, славянскім мовам характэрна блізкасць не толькі ў лексічным складзе, але і ў сістэме фанем, рэгулярных фанетычных працэсах. Гэта тлумачыцца іх роднасцю, агульнасцю паходжання з адной праславянскай крыніцы, што падтрымліваецца таксама тымі пастаяннымі інтэнсіўнымі кантактамі, якія абумоўлены знешнімі геаграфічнымі, эканамічнымі, сацыяльнымі фактарамі, спрыяльнымі для захавання і кансервацыі тоесных і падобных адзінак, рыс, структур у моўных сістэмах славян. Тым не менш, кожная асобная славянская мова мае свае ўнутраныя адметныя ўласцівасці, што вынікаюць з працяглага самастойнага жыцця адпаведнага славянскага племя (народнасці, нацыі), умоў іх эканамічнага і палітычнага існавання, характару і глыбінёй сувязей з іншымі народамі. Генетычна роднасныя мовы выпрацоўваюць адрозненні не толькі ў вымаўленні, граматычным ладзе, але і ў лексіцы. I нацыянальная самабытнасць мовы найбольш ярка праяўляецца менавіта ў лексіцы, гэтая аклічнасць вызначае важнейшы напрамак навуковых пошукаў у галіне параўнальна-супастаўляльнай лексікалогіі. На першы погляд здаецца, што падобнасць гістарычнага лёсу, матэрыяльнай і духоўнай культур двух роднасных славянскіх народаў павінна была б адбіцца і на іх спрадвечным лексічным складзе ў колькасных адносінах, абумоўліваючы яго максімальную паняційную агульнасць. Аднак, як слушна заўважае М. В. Нікіцін, "нават максімальна магчымая блізкасць культур, іх паняційных сістэм не выключае значнай самастойнасці семантычных сістэм, сістэм значэнняў" [2, 47] . I сведчаннем гэтаму з'яўляецца арыгінальнасць развіцця структуры мнагазначных слоў, агульных для беларускай і польскай моў. Напрыклад, назоўнік бел. "батва"- польск. "boćwina" ў польскай мове мае менш значэнняў, чым у беларускай (польск.- батва бурака, бацвінне, бел.- зяленіва наогул, сцяблы і лісце гуркоў, лісце і сцяблы бульбы і інш.). Да вышэй адзначаных адрозненняў, што ўзнікаюць у мове, калі яна становіцца на самастойны шлях развіцця, трэба аднесці два віды, якія і з'яўляюцца ў сваю чаргу прычынамі ўзнікнення безэквівалентнай лексікі. Першы выпадак - гэта калі мова выкарыстоўвае свае, нехарактэрныя іншай мове, марфалагічныя сродкі слова- і формаўтварэння пры тым, што зыходны корань мае празрыстую семантыку і толькі дзякуючы альбо ўжыванню своеасаблівых афіксаў альбо толькі для гэтай мовы характэрнаму іх спалучэнню ўзнікае безэквівалентнае слова. Што ж тычыцца асаблівасцяў польскага словаўтварэння ў такіх словах, то пытанне гэтае будзе разгледжана намі ў асобнай частцы працы. Але ўжо зараз трэба зазначыць, абапіраючыся на сабраны матэрыял, што колькасць безэквівалентных адзінак, якім ўласціва арыгінальная афіксная характарыстыка, у польскай мове немалая. Другі выпадак - калі назва такога ж прадмета, з'явы, асобы, паняцця ў адной мове поўнасцю адрозніваецца ад назвы такой жа з'явы ці прадмета рэчаіснасці ў мове, з якой вядзецца супастаўленне першай. Гэтыя слоўныя абазначэнні нават маюць абсалютна непразрыстую семантыку. Прычына гэтага, напэўна, крыецца ў розным успрыняцці рэчаіснасці носьбітамі гэтых моў, у рознасцях іх светапоглядаў, розным светаадчуванні і пэўных асабістых устаноўках. Група гэтая таксама немалая: сярод разгледжаных намі чатырох соцень слоў сто трыццаць чатыры слоўныя адзінкі валодаюць поўнасцю непразрыстай семантыкай і з'яўляюцца безэквівалентнымі ў беларускамоўным дачыненні. Гэта, напрыклад, такія словы як:
Bargować - лавіць рэчы з караблёў, што патанулі
Dzewіzка-ланцужок для гадзінніка
Modrak -марская капуста
Dekalog -дзесяць запаведзяў
Bibułka -папяросная папера
Bełt -доўгая страла
Nuczek - лёгкі шум
Średnik -кропка з коскай
Obar -смалістае дрэва
Mónka -левая рука
Ampla - лямпа, якая вісіць
Denat - чалавек, які памер ненатуральанй смерцю
Batożyć - біць пугай
Kaprawiec - чалавек са слязістымі вачыма
Kciuk -вялікі палец рукі
Ferować -вынесці прысуд
Derogacja - частковая адмена судовай пастановы
Cesjanariusz - той, хто перадае правы
Alegat - доказ у пісьмовым выглядзе
Razowiec - аржаны хлеб
Bawarka - вадкая гарбата з малаком
Deresz - лёгкае віно
Frytura - ялавічны тлуст
Kwestowac - збіраць ахвяраванні
Fornalka - чацвёрка коней
Drętwik - электрычны вугар
Kwap ~ птушыны пух
Drętwa - электрычны скат
Renifer -паўночны алень
Lerka - лясны жаваранак
Biedronka -божая кароўка
Deresz - пярэсты конь
Drób - хатняя птушка
Giemza - дзікая каза
Каrріпа -сасновая лучына
Giemza - дзікая каза
Karpina ~ сасновая лучына
Łojówka - сальная свечка
Opiniować - выказваць сваю думку
Hysować- падымаць ветразі
Bandoch - сезонны сельскагаспадарчы працаўнік
Bessa - паніжэнне курса біржавых папер
Kłys - дрэва са зламанай верхавінай
Knieja - лясны гушчар
Jarmuż - ліставая капуста
Яшчэ сярод прычын узнікнення безэквівалентнай лексікі некаторыя вучоныя выдзяляюць асаблівасці культуры, побыту і народа. У гэтым праяўляецца непасрэдная сувязь лексікі з прадметамі пазамоўнай рэчаіснасці і паняццямі. Асабліва гэта відавочна, калі параўнаць слоўнікавыя склады няроднасных моў. Напрыклад, у мовах народаў Поўначы, як зазначаюць даследчыкі налічваюцца дзесяткі назваў розных станаў снегу, у той час як на афрыканскім кантыненце, дзе снегу наогул не бывае у мовах мясцовых плямён цалкам адсутнічаюць слоўныя абазначзнні для снегу. Гэтую з'яву, калі нейкі прадмет і адпаведна назва яго прысутнічае ў адной мове, але адсутнічае ў другой, даследчыкі лічаць абумоўленай матэрыяльнымі лакунамі. Калі мы параўналі ў гэтым сэнсе беларускую і польскую мовы, на базе існуючага матэрыялу, то высветлілі, што такой безэквівалентнай лексікі вельмі мала. Знайшлося такіх слоў усяго толькі адзінаццаць. Напрыклад:
Babiniec -жаночая палова ў доме
Bibliobus -перасовачная бібліятэка
Hrabianka -дачка графа
Grabiarka -конныя граблі
Absoliutorium-даведка аб заканчэнні ўніверсітэта
Nosówka-насавы галосны і г.д.
Магчыма, колькасць для даследвання намі ўзята вельмі малая колькасць моўнага матэрыялу, таму такіх слоў трапілася так няшмат, але магчыма і тое, што прычына гэтага ў роднасці моў і адсюль тоеснасці, агульнасці многіх прадметаў, зяў і паняццяў. Далей, побач са з'явай матэрыяльных лакун, існуе з'ява лакун паняційных. Тут маецца на ўвазе адсутнасць абазначэння пэўнага паняцця ў адной мове побач з наяўнасцю такога абазначэння ў другой. Такіх слоў мы налічылі сорак шэсць. Напрыклад:
Absencja -адсутна сць без паважлівых прычын
Fimfa - крыўдная выхадка