Параўнальныя канструкцыі ў зборніку Р. Барадуліна 'Трэба дома бываць часцей'
Змест
Уводзіны
. Метафара ў творчасці Рыгора Барадуліна
.1 Метафара: структурна-граматычны аспект даследавання
.2 Лексіка-семантычныя комплексы метафар
.3 Функцыі метафар
. Параўнальныя канструкцыі ў зборніку Р. Барадуліна Трэба дома бываць часцей
.1 Структура параўнальных канструкцый
.1.1 Параўнанні на ўзроўні слова
.1.2 Параўнанні на ўзроўні словазлучэння
.1.3 Параўнальныя канструкцыі на ўзроўні сказа
.2 Функцыі параўнальных канструкцый
. Эпітэты
.1 Класіфікацыя эпітэтаў паводле сувязі з паяснёным словам
.2 Спосабы граматычнага выражэння эпітэтаў
.3 Функцыянальна-стылістычная роля эпітэтаў у вершах Р. Барадуліна
Заключэнне
Спіс выкарыстанай літаратуры
Уводзіны
У літаратурна-мастацкім стылі выкарыстоўваюцца разнастайныя сродкі і нават цэлыя фрагменты іншых стыляў (навуковага, афіцыйна-дзелавога, публіцыстычнага), таму ён як бы ўбірае ў сябе шматвобразную гаму розных стылёвых афарбовак. Асабліва шырока прадстаўлены ў мастацкім стылі размоўны стыль, што абумоўлена самой структурай мастацкіх твораў, які шырока ўключае ў сябе форму дыялога, маналога і сказа. У мастацкім маўленні наглядаецца шырокая метафарычнасць, вобразнасць адзінак розных моўных узроўняў, выкарыстоўваюцца багатыя магчымасці сінанімікі, мнагазначнасці. Усе сродкі, у тым ліку нейтральныя, прызначаны служыць выражэнню сістэмы вобразаў, паэтычнай думкі мастака.
Мова мастацкай літаратуры як частка агульналітаратурнай мовы выходзіць за яе межы, адлюстроўваючы нелітаратурныя лексічныя элементы. Так, для стварэння мясцовага каларыту, моўнай характарыстыкі персанажаў, дасягнення экспрэсіі ў мастацкім стылі шырока выкарыстоўваюцца прафесіяналізмы, дыялектызмы, прастамоўная лексіка. Выкарыстанне нелітаратурных моўных сродкаў зяўляецца функцыянальна абумоўленым і матываваным, стылістычна апраўданым. Аўтар выкарыстоўвае і патэнцыяльныя магчымасці мовы і стварае словы, якіх няма ў сучаснай мове, ― неалагізмы і аказіяналізмы.
Побач з магчымасцю і дапушчальнасцю выхаду за нормы і межы літаратурнай мовы (у асноўным у сферы лексікі і словаўтварэння), мова мастацкай літаратуры вылучаецца і строгай нарматыўнасцю, якая заключаецца ў патрабаванні высокай дакладнасці, дасканалай адабранасці слова, высокай пісьменнасці.
Мова мастацкай літаратуры ― гэта мова мастацтва слова, галоўнай функцыяй якой зяўляецца функцыя эстэтычная, хоць і камунікатыўная функцыя праяўляецца тут у поўнай меры. Мова мастацкай літаратуры аказвае вялікі ўплыў на развіццё літаратурнай мовы.
Такім чынам, найбольш важнымі асаблівасцямі літаратурна-мастацкага стылю выступаюць экспрэсіўнасць, эмацыянальнасць і вобразнасць. Гэтым тлумачыцца шырокае выкарыстанне ў мастацкім маўленні разнастайных вобразна-выяўленчых адзінак, якія павышаюць яго дзейснасць, дазваляюць падкрэсліваць своеасаблівасць прадметаў, выразіць індывідуальную, субектыўную ацэнку, што адпавядае задачам паведамлення. Адзінкі, якія заснаваны на пераносным ужыванні, маюць агульную назву тропаў Уласна мастацкім лексічным сродкам зяўляюцца паэтызмы, якім уласціва адценне ўрачыстасці, узнесласці, лірычнасці, хоць сустракаюцца яны не так і часта. Эстэтычнай функцыяй і эстэтычнай матываванасцю мовы мастацкай літаратуры тлумачыцца і іншая норма мастацкай мовы, якая ставіць яе ў асаблівае становішча ў адносінах да іншых функцыянальных стыляў. Гэта недапушчальнасць стандарта, шаблона ў мове. Такім чынам, асаблівасць мовы мастацкага стылю складаюць:
Адзінства камунікатыўнай і эстэтычных функцый.
Шматстылёвасць, г.зн. магчымасць уключэння элементаў іншых стыляў, а таксама вялікая разнастайнасць стыляў ― індывідуальных, стыляў літаратурных школ і напрамкаў.
Шырокае выкарыстанне вобразна-выяўленчых сродкаў.
Праяўленне творчай індывідуальнасці аўтара.
Беларускі народ мае багатую культурную спадчыну, звязаную з гістарычнымі асобамі, творчасць якіх набыла папулярнасць сярод чытачоў і займае пачэснае месца ў сучаснай айчыннай і сусветнай літаратуры. Такой велічнай фігурай, якой ганарыцца беларускі народ, зяўляецца пісьменнік М. Гарэцкі.
Літаратурная спадчына Максіма Гарэцкага даследавалася ў асноўным літаратуразнаўцамі, значна менш і, як правіла, фрагментарна - лінгвістамі. Вывучэнне мовы твораў мастака слова зяўляецца надзвычай актуальнай і неабходнай задачай для моваведаў, і сёння яно не можа быць плённым і ўсебаковым, калі інтарэсы навукоўцаў розных галін вызначаюцца пэўнымі межамі. У першую чаргу гэта датычыць літаратуразнаўцаў і лінгвістаў, аб неабходнасці ўзаемадзеяння якіх пры вывучэнні стылю і мовы мастацкага тэксту заўважыў яшчэ В. У. Вінаградаў: Тэндэнцыя да абяднання лінгвістычных і літаратуразнаўчых канцэпцый формы і зместу слоўна-мастацкага твора на аснове паглыбленага сінтэзу іх, на аснове вывучэння сэнсу, ідэі, задумы, як слоўна-структурнага элемента мастацкага цэлага, плённая і перспектыўная [1, с. 104]. Яшчэ больш настойліва падкрэслівае гэта палажэнне Б. Мейлах: Хоць у вывучэнні мастацкай творчасці маюцца немалыя поспехі, дзіўны сепаратызм гэтай галіны ведаў кантрастна выступае на фоне ўзаемнага ўзбагачэння навук у адзіным працэсе пазнання прыроды, грамадскіх адносін. I далей аўтар выказвае надзвычай актуальнае палажэнне і для нашага часу: Для ўсебаковага асвятлення неабходна збліжэнне літаратуразнаўства перш за ўсё з навукамі грамадскімі - філасофіяй, гісторыяй, мастацтвазнаўствам, псіхалогіяй, мовазнаўствам, а таксама, у межах мэтазгоднасці, і з навукамі прыродазнаўча-матэматычнымі [2, с. 137].
Такое ж збліжэнне неабходна і лінгвістам. У сувязі з гэтым выкажам свой погляд на адзін аспект важнай праблемы лінгвістыкі тэксту: нельга вывучаць мову твора без вывучэння светапогляду пісьменніка, а светапогляд пісьменніка выяўляецца ў мастацкім творы праз слова, выбар якога вызначае як яго творчасць, яе адметнасць ад іншых, так і яго творчую асобу.
Мова прозы не можа разглядацца ў адрыве ад гісторыі мовы і літаратуры, таму што матэрыялам прозы зяўляецца не вобраз і не эмоцыі, а слова [3, с. 22]. У свой час А. А. Патабня гаварыў толькі аб збліжэнні гісторыі літаратуры з гісторыяй мовы: Гісторыя літаратуры павінна ўсё больш і больш збліжацца з гісторыяй мовы, без якой яна гэтак жа ненавуковая, як фізіялогія без хіміі [4, с. 5]. Ужо В. М. Жырмунскі сцвярджаў: Паэзія - славеснае мастацтва, гісторыя паэзіі ёсць гісторыя славеснасці [5, с. 22]. А Л. М. Шакун адзначаў, што перыядызацыя гісторыі беларускай літаратурнай мовы павінна вызначацца з улікам важнейшых этапаў гістарычнага развіцця беларускай літаратуры, грамадскай думкі на Беларусі, беларускага нацыянальна-вызваленчага руху, хаця папярэджваў не атаясамліваць поўнасцю гісторыю беларускай літаратурнай мовы з гісторыяй беларускай мастацкай літаратуры [6, с. 7].
Патэнцыяльныя магчымасці адзінак мовы разумеюцца намі як уласцівасці іх мінулага стану і як тэндэнцыі развіцця, паколькі паэтычныя тэксты спрыяюць рэалізацыі моўных патэнцый з прычыны шматлікіх сваіх адметнасцяў: скіраванасць не толькі на камунікатыўную, але і на эстэтычную функцыю маўлення, арыентацыя на адсутнасць лінейнай падачы формы паэтычнага тэксту і на асобую эмоцыю гэтай формы, тэндэнцыя да дэфармацыі моўных знакаў лірыкі ў адносінах да нормы літаратурнай мовы, сэнсавая шматпланавасць паэтычнага слова, імкненне пераадолець аўтаматызм стварэння і ўспрымання моўных знакаў.
Цярнёвыя дарогі святога для Максіма Гарэцкага беларускага адраджэння хвалявалі яго ўсё жыццё. З горыччу заўважаў юнак абразлівае стаўленне да роднае мовы, з якою і тады прававерныя чыноўнікі ад асветы зацята змагаліся яшчэ са школьных гадоў. М. Гарэцкі, разам з М. Лыньковым і К. Чорным адкрыў абектыўна існуючыя заканамернасці стаўлення новага чалавека, стадыі яго духоўнага росту. Асаблівая роля пры гэтым надавалася аналізу крызісных сітуацый у духоўным росце. Свядома ўваходзячы ў гістарычны працэс, героі Максіма Гарэцкага не прымаюць гатовы прагматысцкіх парад, ім патрэбна вялікая, вывераная практыкай, выпакутаваная праўда, - слушна заўважае А. Рагуля [7, с. 70]. Іх рэфлексія прынцыпова адрозніваецца ад рэфлексіі няшчаснай свядомасці (Гегель) так званага лішняга чалавека або інтраверціраванай, звернутай на самую сябе, на аналіз уласных перажыванняў асобы ў экзістэнцыяльнай філасофіі.
У гэты час зараджалася ўвага пісьменнікаў на раскрыцці псіхалогіі новага чалавека - інтэлігента. Максім Гарэцкі не мог прамінуць такой глабальнай праблемы, як раскрыцці вобраза інтэлігенціі. Размова ідзе пра тое, што ўся адукацыя беларускай інтэлігенцыі працяглы час вялася на чужым грунце, была скіравана яшчэ з 19 стагоддзя на свядомую русіфікацыю, на выкараненне прыроднага беларускага пачатку, г. зн. на пакутлівую душэўную ломку, якой удавалася супрацьстаяць нямногім выхадам з нізоў. Каб нам, ведаеш, свой беларускі прарок, каторы б прамыў нам вочы, у чым наша істота, паэзія жыцця, прыгажосць жыцця. А то што: тое лепшае, чалавецка-беларускае, што ўзгадавала ва мне сямя, тое выкараняла доўгі час школа. I мой вучыцель першы быў - беларус! Які сляпы! Мала адукаваны, мала асвячоны... Ці наўчыла нас, слухай, наша школа любіць сваё беларускае, шанаваць прыгажосць роднай прыроды, пранікнуцца гармоніяй родных зяў? Чаму нас вучылі? [7, с. 19].
За ўсім гэтым - сам М. Гарэцкі, якога надзвычай хвалявала думка пра тое, каб не было занядбана роднае карэнне (так называецца адно з дарэвалюцыйных апавяданняў пісьменніка). Вернасць беларускай, народнай праўдзе і роднаму карэнню у свядомых беларусаў і асабліва нацыянальнай інтэлігенцыі ён лічыў адной з галоўных умоў поспеху нацыянальнага адраджэння. Шукайце брату свайму дарогу да праўды. I памятайце: не будзеце вы шукаць яе або станеце дрэнна шукаць, абыяк, Бог вас пакарае [7, с. 19], - звяртаўся ён да беларускіх пісьменнікаў у праграмным артыкуле Наш тэатр, напісаным яшчэ ў 1913 годзе. Там жа ён зазначаў: I трэба паказаць беларусу са сцэны, што ён мае слаўнае прошлае, што яго дзядоўшчына нараўні з крапчэйшымі старонкамі пад сонцам была і што карані нашы родныя беларускія не згнілі, трывалы і цягучы, маюць жывы сок і жывую сілу і ўжо добрыя адросткі к небу гоняць, а з часам над імі крэпкія, высокія, прыгожыя дрэвы закрасуюцца... [7, с. 19-20]. А ў выдатным артыкуле Развагі і думкі (1914), які сваім пафасам працягвае артыкул Наш тэатр, пісьменнік прама заяўляў, што самае важнае для беларускай інтэлігенцыі - не адарвацца ад карэння, ад родных вытокаў, ад народнай глебы. Калі беларуская інтэлігенцыя адарвецца ў самым пачатку ад свайго народа, яна хоць і не загіне і будзе сяк-так мадзець, расці, але буйнога калашэння яе не будзе ніколі... Беларуская інтэлігенцыя не павінна рабіць абмылак: трэба ёй усімі сіламі хапацца за народ, пакуль яна сама народна, дэмакратычна і папаўняецца новымі і новымі дзяцьмі беларускага дэмасу, каторых ён, дэмас, вывеў у людзі. Калі не хочаш ты расчаравацца ў жыцці, калі-ткі ты папраўдзе ёсць інтэлігент і жывеш не так, што наеўся, напіўся і хвосцік завіўся, - не глушы ў сваім дэмакратычным сэрцы беларускіх здаровых народных пачуццяў. Дай веры, не расчаруешся. Не бяжы ад народа, а бяжы да народа. Ён цябе разварушыць. А ў падзяку таму, хто даў табе сэнс жыцця, ты папрануй шчыра [7, с. 21], - зноў і зноў пераконваў М. Гарэцкі сваіх паплечнікаў па нацыянальна-адраджэнскай справе, не грэбуючы і даволі зедлівай гумарыстычнасцю, а часам уздымаючыся і да афарыстычнай трапнасці.
Сучасная літаратура ў сваіх глыбінных пошуках наследуе традыцыі Максіма Гарэцкага. Сёння мы імкнемся спасцігнуць яго спадчыну глыбей, адчуваем, што яна здольная адарыць нас духоўнымі каштоўнасцямі і энергетыкай адраджэння, дапамагчы ў разгадцы таямніцаў нацыянальнага быцця і характару, павысіць жыццёвы пошук сучасніка.
Мова, паводле выказвання Р.В. Вінакура, не існуе без моцных каранёў у мове рэальнай рэчаіснасці [8, с. 51]. Але празаічная мова адрозніваецца ад практычнай як сутнасцю, так і мастацкай, эстэтычнай, ці паэтычнай, функцыяй. Зыходзячы з гэтых палажэнняў, паэтычная спадчына Р. Барадуліна можа і павінна разглядацца як сістэмна арганізаваная структура, а абектам даследавання можа быць толькі тэкст, паколькі ўнутрытэкставыя сувязі выяўляюць вобразна-эстэтычную значнасць усіх элементаў. У межах пэўнага адрэзка мастацкага тэксту ці ў кантэксце ўсяго тэксту, а далей у перспектыве ўсёй творчасці мастака толькі і выяўляюцца канкрэтныя эстэтычныя функцыі падобных элементаў.
Нам добра вядома, што мастацкую літаратуру чытаюць па-рознаму. Адны сочаць за дзеяннем, сюжэтнай лініяй твора. Другія ўспрымаюць у тэксце ўсё: змест, ідэю, моўна-выяўленчыя сродкі. Па ― сапраўднаму зразумець твор, асэнсаваць яго ідэйна ― эстэтычную вартасць можна тады, калі ўбачыш, адчуеш майстэрства мастака слова. Якімі чарамі ўздзейнічае пісьменнік на наша ўспрыняцце? ― пытаецца Я. Скрыган і сам адказвае: ― Мабыць, у першую чаргу, тым, пра што ён піша, чым кранае душу. Бясспрэчна, гэта... чалавек. Яго жыццё, пачуцці, хваляванні, узаемадачыненні з другімі людзьмі і ўсё тое, што звязана з яго духоўным светам і дзейнасцю. А другая тайна, мабыць, у тым, як піша пісьменнік [9, с. 286].
Кожнае літаратурнае тварэнне нясе нам адпаведную інфармацыю. Гэта не проста абяднанне слоў, словазлучэнняў, сказаў, а складаная структура, у якой адзін сродак абумоўліваецца другім, падсвечвае яго.
Кожны сапраўды мастацкі твор ― арыгінальнае адзінства зместу і формы. Майстэрства паэта заключаецца ў тым, каб адчуць і выявіць патэнцыяльныя магчымасці слова, удала арганізаваную структуру твора, а задача даследчыка-філолага ― вызначыць вобразна-сэнсавую ролю слоў у кантэксце, вытлумачыць самае характэрнае ў структуры твора.
Даследаваннем творчасці Максіма Гарэцкага займаліся многія крытыкі і літаратуразнаўцы. Пра пісьменніка напісана шмат фундаментальных прац, а таксама водгукаў і выказванняў. Але, на жаль, мала асвечаны стылёвыя адметнасці ранніх апавяданняў М. Гарэцкага.
У кожнага пісьменніка свой выбар сродкаў для выражэння вобразнай думкі. Такім чынам, ствараецца адметнасць аўтарскага стылю. Гэта, напэўна, залежыць ад светапогляду пісьменніка і яго эстэтычных прынцыпаў.
Але, на жаль, сродкі экспрэсіўнасці і вобразнасці, іх месца і роля ў яго творчасці не былі абектам цэласнага, усебаковага спецыяльнага даследавання.
Мэта курсавой работы ― раскрыць стылёвыя адметнасці ранніх апавяданняў М. Гарэцкага.
Намі былі пастаўлены наступныя задачы:
1.раскрыць з найбольшай паўнатой сістэму важнейшых моўна-выяўленчых сродкаў, пры дапамозе якіх М. Гарэцкі стварае яскравыя вобразы;
2.ахарактарызаваць марфолага-структурнае выражэнне тропаў;
.вызначыць месца і функцыі тропаў у сістэме моўна-выразных сродкаў празаічнай мовы;
.правесці статыстычны аналіз выкарыстання тропаў у моўнай сістэме аўтара.
Аект даследавання: раннія апавяданні Максіма Гарэцкага.
Прадмет даследавання: стылістычныя сродкі (параўнальныя канструкцыі, эпітэты).
1. Эпітэты ў ранніх апавяданнях Максіма Гарэцкага
Лінгвісты і літаратуразнаўцы лічаць, што ў сістэме вобразных сродкаў мовы значнае месца займаюць мастацкія азначэнні - эпітэты, якія даюць магчымасць пісьменніку перадаць свае аўтарскія асацыяцыі, выявіць адносіны да тых ці іншых фактаў рэчаіснасці, акрэсліць сваю, аўтарскую пазіцыю.
Эпітэт (ад грэч. еpithton - літаральна прыдаткі - вобразнае (найчасцей метафарычнае) азначэнне, якое вылучае характэрную рысу прадмета, зявы або дзеяння, дае ім эмацыянальна-экспрэсіўную ацэнку, узмацняе выразнасць мовы [11, с. 52].
Эпітэт зяўляецца сродкам перадачы псіхалагічнага ўспрымання вобразаў, дакладнай і ўсебаковай характарыстыкі зяў прадметаў і даволі значнага ўзбагачэння зместу твора [11, с. 49]. Гэты троп узнік яшчэ ў антычную эпоху і на працягу доўгага часу абазначаў два паняцці: азначэнне і мастацкае ўпрыгожванне А. М. Весялоўскі ў сваёй Гістарычнай паэтыцы лічыў гісторыю эпітэта гісторыяй празаічнага стылю ў скарочаным выданні, і нават не толькі стылю, але і празаічнай свядомасці [12, с. 43].
У даследуемых творах М. Гарэцкага эпітэт упрыгожвае, аздабляе, садзейнічае свежасці і незвычайнасці апавяданняў.
.1 Класіфікацыя эпітэтаў паводле сувязі з паяснёным словам
Эпітэт - гэта троп, моўны сродак мастацкай выразнасці, эпітэт - гэта і слова з пэўным лексічным значэннем, таму разглядаць яго варта ў двух аспектах - літаратуразнаўчым і лінгвістычным. Вывучаючы эпітэт у лінгвістычным аспекце, неабходна ўлічваць суадноснасць яго зыходнага (паняційнага) і эмацыйна-экспрэсіўнага (ацэначнага) значэнняў, спалучальнасць з паяснёным словам, стылістычную характарыстыку і функцыю [13, с. 36].
У празаічнай мове М. Гарэцкага мы перш за ўсё сустракаем эпітэты:
) агульнамоўныя, для якіх характэрна ўстойлівая сувязь з падчынённым словам, даволі частае ўжыванне іх у літаратурнай мове. Сярод агульнамоўных эпітэтаў ёсць некаторыя, што сустракаюцца часцей за іншыя:
Я жыць хачу вольным жыццём - жыццём радасці, добрага, вясёлага смеху і ўсяго таго, што побач з другім творыць гармонію жыцця [14, с. 16]; Я жыць хачу вольным жыццём - жыццём радасці, добрага, вясёлага смеху і ўсяго таго, што побач з другім творыць гармонію жыцця [14, с. 16]; Я хачу новага, лепшага жыцця [14, с. 16]; Бо ў ім навакол адны аграмадныя, гідкія камы бруду, бруду дрэннага, гнойнага... [14, с. 16]; ...А яшчэ трэба паведаміць цябе, даражэнькі сынок наш, - чытаў, лежачы на цвёрдай канапе пасля абеду, бацькоўскую пісульку студэнт-медык Архіп Ліпкевіч… [14, с. 17]; … пачаў разбіраць далей закаручкі запэцканага чарнілам пісьма…[14, с. 17]; Ён ізноў зацягнуўся, вылаяў у думцы пісаку, што, нягледзячы на добры сялянскі пачастунак і пяць капеек, так дрэнна піша пісьмы, саўсім нечытэльна, і задумаўся аб далёкім родным сяле, аб міленькіх старэнькіх сялібах і садку, што сам з бацькам садзіў колькі гадоў назад [14, с. 17]; ...У прошлы чацвер пайшоў батрак начаваць у ёй, бо там халадней, а ў старой хаце аб цяперашцюю летнюю пару дужа душна, дый мухі спакою не даюць [14, с. 17]; …ажно гэта батрак у адной сарочцы, без шапкі, босы, як адурэўшы, крычыць нема… [14, с. 18]; А потым ішоў цэлы ліст паклонаў ад белага ліца да сырой зямлі [14, с. 19]; На другі дзень Архіп ужо тросся на жалезнай дарозе [14, с. 19]; Коні лавілі пугу хвастом, дрыгалі нагамі і гультайліва траслі па калюгах балагольскую будку [14, с. 19]; Дарога пайшла роўная [14, с. 19]; Архіп залюбаваўся прыгажосцю летняга вечара [14, с. 19]; 3 аржанішча нёсся прыемны жытні пах [14, с. 20]; 3 логу ціхі, цёплы ветрык тхнуў сенам [14, с. 20]; Маладыя, зычныя галасы смакуюць спеў, і ён ірвецца са здаровай душы ў дужым, не хворым целе… [14, с. 20]; -Трым трым, трым-трым, - у такт басуюць другія хлопцы, вясёлыя, радыя [14, с. 21]; Архіп быў у добрадалікатным настроі [14, с. 21]; Сіненькі такі, невялічкі аганёк [14, с. 22]; Чорная сцень, як чалавецкая фігура, прабегла па ім раз-другі [14, с. 21].
М. Гарэцкі як сапраўдны мастак слова стварае вялікую колькасць індывідуальна-эпітэтаў. Пэўныя ўласцівасці па сваёй сутнасці не належаць асобным прадметам, яны вынікаюць з унутраняга ці знешняга падабенства. Пісьменнік у сваіх апавяданнях выкарыстоўвае менавіта эпітэты, якія ў навуковай літаратуры яшчэ называюць субектыўнымі. Гэта найчасцей аўтарскае незвычайнае бачанне, індывідуальнае асэнсаванне навакольнай рэчаіснасці, якія прыцягваюць увагу чытача. Такімі эпітэтамі пісьменнік азначае:
абстрактныя паняцці: Маладыя, зычныя галасы смакуюць спеў, і ён ірвецца са здаровай душы ў дужым, не хворым цел… [14, с. 20]; Чароўнае хараство разліта ў ім... [14, с. 20]; А трэці, чутна, кволенькі галасок, як дзіцятка малое, заходзіцца-заліваецца, да бога і маткі прачыстае шле ў тонах цудоўных мольбы-просьбы дзіцячыя простыя чыстыя... [14, с. 26];
розныя прадметы, напрыклад:
Ён ізноў зацягнуўся, вылаяў у думцы пісаку, што, нягледзячы на добры сялянскі пачастунак і пяць капеек, так дрэнна піша пісьмы, саўсім нечытэльна, і задумаўся аб далёкім родным сяле, аб міленькіх старэнькіх сялібах і садку, што сам з бацькам садзіў колькі гадоў назад [14, с. 17];
зявы прыроды:
...Шумяць галіны на бярозах, шуміць-гудзе вецер, кідаецца ён мякка - неслухмяны - ка мне ў акно і рве на стале паперы [14, с. 16]; Бо ў ім навакол адны аграмадныя, гідкія камы бруду, бруду дрэннага, гнойнага... [14, с. 16]; Усё неба зорамі гарыць, дзіўнае, пекнае! [14, с. 20]; А ў хаце відней ды відней, але скуль жа святло гэта прадзіўнае? [14, с. 27];
знешні выгляд ці часткі цела чалавека, напрыклад:
а) голас:
б) грудзі:
Сэрца ласуна да красы забілася дужэй у маладых грудзях яго [14, с. 19];
в) голас:
Маладыя, зычныя галасы смакуюць спеў, і ён ірвецца са здаровай душы ў дужым, не хворым цел… [14, с. 20].
Такім чынам, індывідуальна-аўтарскія эпітэты ў празаічнай мове М. Гарэцкага характарызуюць асобу, абстрактныя паняцці, розныя прадметы, зявы прыроды, знешні выгляд ці часткі цела чалавека. Трэба адзначыць, што пісьменнік здольны ператвараць агульнамоўныя эпітэты ў індывідуальна-аўтарскія, што надае яго творам непаўторную прыгажосць.
Не такой шматлікай у ранніх апавяданнях М. Гарэцкага зяўляецца група народна-паэтычных эпітэтаў. Бытаванне эпітэта вымяраецца вякамі. Ён узнік уфальклоры ў выніку абагульнення і ідэалізацыіпрымет, традыцыйнных і звыклых адпаветнага набору паняццяў, зяў, прадметаў [11, с. 115].
Асноўнай рысай сталых эпітэтаў зяўляецца абмежаванасць спалучэння з паяснёным словам [13, с. 32]. Даследчыкі азначаюць, што ні па сваёй мастацкай прыродзе, ні па свайму функцыянальнаму прызначэнню, ні па сваёй марфалагічнай і сінтаксічнай структуры традыцыйныя эпітэты не зяўляюцца аднароднымі і аднатыпнымі [11, с. 115].
Так, у апавяданнях М. Гарэцкага мы знаходзім сталыя эпітэты, выражаныя:
) прыметнікамі поўнай формы, напрыклад:
А потым ішоў цэлы ліст паклонаў ад белага ліца да сырой зямлі [14, с. 19]; Загарэлася вячэрняя зара... [14, с. 20]; Калісь тут лясы былі дрымучыя, непраходныя, у лясах людзі пням маліліся і жылі са сваею доляй-нядоляю [14, с. 21]; Зарагатаў злы дух, заплакаў жаласна, закугакаў і зліўся ў адной жудасна-сумнай песні скрыпучага дрэва [14, с. 25];
) прыдаткамі, выражанымі назоўнікамі, напрыклад:
Думкі-хмары яго разляцеліся [14, с. 19]; Грае-грае ліра старэцкая аб часах мінуўшчыны-старадаўшчыны [14, с. 26]; Спявае сляпы старац-музыкант, перабірае, не хапаючыся, па струнах тых, гучна-маркотных... [14, с. 26]; Далека, угору, думна так у паднябессе падымаецца голас сярэдні, не таўсты і не тонкі, не слабенькі, аб нейкай долі-нядолі спявае ён, плача, плача, галосіць, уніз спускаецца, клоніцца, у адзін енк-плак зліваецца з другім, таўсцейшым, дужэйшым нездаволеным голасам, што не хоча бачыць, як крыўда-няпраўда на свеце пануе... [14, с. 26]; А трэці, чутна, кволенькі галасок, як дзіцятка малое, заходзіцца-заліваецца, да бога і маткі прачыстае шле ў тонах цудоўных мольбы-просьбы дзіцячыя простыя чыстыя... [14, с. 26]; У спрэчкі з чорным, страшным-няправым ідуць